Rok obrzędowy w Gorcach
W miejscowościach leżących w otoczeniu Parku kultywowanych jest wiele obrzędów dorocznych, związanych najczęściej ze świętami katolickimi. Podobnie jak w całych Karpatach rok obrzędowy rozpoczyna zawsze Adwent. Bardzo ważnym jest dzień 13 grudnia – św. Łucji, z którym związane są pewne zwyczaje i wierzenia. Przez kolejne 12 dni, aż do Wigilii obserwuje się pogodę i wróży na tej podstawie, jaka ona będzie w kolejnych miesiącach nadchodzącego roku. Szczególnie ważny w przepowiadaniu przyszłości i zapewnieniu sobie pomyślności na nadchodzący rok jest wieczór wigilijny, a zwłaszcza sama wieczerza wigilijna. Nadal panuje przekonanie, że to, co robi się we Wigilię, a zwłaszcza jak się to robi, będzie miało wpływ na życie człowieka w całym następnym roku. W drugim dniu świąt Bożego Narodzenia – św. Szczepana (26 grudnia), święcony jest owies. Później miesza się go z ziarnem przeznaczonym do siewu, co ma zapewniać urodzaj i zapobiegać szkodom w plonach. W tym dniu domy zaczynają odwiedzać kolędnicy, śpiewając kolędy i pastorałki. W Nowy Rok, w niektórych miejscowościach, dołączają do nich „szczodraki”, którzy za składanie życzeń otrzymują, najczęściej od gospodyni, różne wiktuały. Kiedyś było to specjalnie pieczone ciasto w postaci małych bułeczek. Od Trzech Króli (6 stycznia) pojawiają się całe grupy kolędnicze przedstawiające widowiska o charakterze jasełek. Ważnym świętem jest również dzień 2 lutego – Matki Bożej Gromnicznej, kiedy święci się gromnicę. Jej światło chroni mieszkańców i dobytek przed wieloma nieszczęściami i żywiołami (pożar, burza).
Sporo zwyczajów związanych jest z okresem Wielkiego Postu, szczególnie Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy. W Niedzielę Palmową – zwaną też Kwietną przynoszone są do kościoła i poświęcane palmy. W wielu miejscowościach, m.in. Rabce, Niedźwiedziu, Kamienicy, organizuje się konkursy na najpiękniejszą i najwyższą. Później z palmowych gałązek gospodarze wykonują krzyżyki, które zatknięte w pola uprawne, chronią je przed gradobiciem. W Wielką Niedzielę o świcie wszyscy udają się na uroczystą procesję i mszę rezurekcyjną.
Szczególnym dniem, związanym z hodowlą owiec i bydła, jest 23 kwietnia – św. Wojciecha. Deszcz padający tego dnia wróży w sezonie dostatek mleka u zwierząt. Po tym święcie następuje mieszanie owiec i pochód na miejsca wypasu – czyli wiosenny redyk. W najwyższe położenia Gorców stada dochodzą dopiero koło połowy maja – na św. Zofię (15 maja). Na Zielone Święta domostwa przystrajane są gałązkami brzozy, a na wzgórzach goreją sobótki, czyli duże ogniska, przy których gromadzi się głównie młodzież.
W niektórych miejscowościach zachował się zwyczaj obiegania obsianych zbożem pól z pochodnią – kozubkiem wypełnionym żywicą, co ma zapewnić urodzaj i chronić zasiewy przed zniszczeniem.
Niezwykle uroczystym dniem jest Boże Ciało, kiedy odbywa się procesja, na którą wielu wiernych przychodzi w strojach ludowych. Ważne jest również zakończenie oktawy (w czwartek za tydzień), kiedy po procesji następuje poświęcenie wianków z ziół. Są one później wieszane nad drzwiami w domu, a mają chronić przed nieszczęściami (np. uderzeniami pioruna). Zioła i owoce poświęcane są także w dniu 15 sierpnia – święto Matki Bożej Zielnej. Bukiety ziół układa się z różnego rodzaju roślin leczniczych, przystraja kłosami zboża i gałązkami z owocami. Potem przechowywane są za świętym obrazem lub nad drzwiami domu, a w razie choroby używane jako lekarstwo. W tym dniu w wielu parafiach gorczańskich (Szczawa, Ochotnica Górna) mają miejsce uroczyste odpusty. W jedną z niedziel, pod koniec sierpnia lub początkiem września, obchodzone są uroczyste dożynki zwane też w Gorcach ograbkiem. Piecze się na tą okazję chleb z nowych zbiorów i wykonuje wieńce dożynkowe ze zboża, kwiatów i owoców.
Ważnym w tradycji ludowej Gorców jest 29 września – św. Michała, kiedy to zaczyna się jesienny redyk, powrót z owcami do wsi, które można paść już po wszystkich polach i łąkach bez ścisłego przestrzegania praw własności.
Janusz Tomasiewicz
Sporo zwyczajów związanych jest z okresem Wielkiego Postu, szczególnie Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy. W Niedzielę Palmową – zwaną też Kwietną przynoszone są do kościoła i poświęcane palmy. W wielu miejscowościach, m.in. Rabce, Niedźwiedziu, Kamienicy, organizuje się konkursy na najpiękniejszą i najwyższą. Później z palmowych gałązek gospodarze wykonują krzyżyki, które zatknięte w pola uprawne, chronią je przed gradobiciem. W Wielką Niedzielę o świcie wszyscy udają się na uroczystą procesję i mszę rezurekcyjną.
Szczególnym dniem, związanym z hodowlą owiec i bydła, jest 23 kwietnia – św. Wojciecha. Deszcz padający tego dnia wróży w sezonie dostatek mleka u zwierząt. Po tym święcie następuje mieszanie owiec i pochód na miejsca wypasu – czyli wiosenny redyk. W najwyższe położenia Gorców stada dochodzą dopiero koło połowy maja – na św. Zofię (15 maja). Na Zielone Święta domostwa przystrajane są gałązkami brzozy, a na wzgórzach goreją sobótki, czyli duże ogniska, przy których gromadzi się głównie młodzież.
W niektórych miejscowościach zachował się zwyczaj obiegania obsianych zbożem pól z pochodnią – kozubkiem wypełnionym żywicą, co ma zapewnić urodzaj i chronić zasiewy przed zniszczeniem.
Niezwykle uroczystym dniem jest Boże Ciało, kiedy odbywa się procesja, na którą wielu wiernych przychodzi w strojach ludowych. Ważne jest również zakończenie oktawy (w czwartek za tydzień), kiedy po procesji następuje poświęcenie wianków z ziół. Są one później wieszane nad drzwiami w domu, a mają chronić przed nieszczęściami (np. uderzeniami pioruna). Zioła i owoce poświęcane są także w dniu 15 sierpnia – święto Matki Bożej Zielnej. Bukiety ziół układa się z różnego rodzaju roślin leczniczych, przystraja kłosami zboża i gałązkami z owocami. Potem przechowywane są za świętym obrazem lub nad drzwiami domu, a w razie choroby używane jako lekarstwo. W tym dniu w wielu parafiach gorczańskich (Szczawa, Ochotnica Górna) mają miejsce uroczyste odpusty. W jedną z niedziel, pod koniec sierpnia lub początkiem września, obchodzone są uroczyste dożynki zwane też w Gorcach ograbkiem. Piecze się na tą okazję chleb z nowych zbiorów i wykonuje wieńce dożynkowe ze zboża, kwiatów i owoców.
Ważnym w tradycji ludowej Gorców jest 29 września – św. Michała, kiedy to zaczyna się jesienny redyk, powrót z owcami do wsi, które można paść już po wszystkich polach i łąkach bez ścisłego przestrzegania praw własności.
Janusz Tomasiewicz