Grzyby
Chociaż Gorce jawią się większości jako obszar pokryty połacią naturalnych lasów, niekiedy wręcz o cechach pierwotnych, to dopiero w połowie drugiej dekady XXI wieku stały się obiektem intensywnych badań nad różnorodnością grzybów właściwych (Wojewoda i in. 2016). Wcześniejsze badania mikologiczne, dotyczące niemal w całości grzybów wielkoowocnikowych macromycetes (o średnicy kapelusza > 5 mm) były rozciągnięte na kilka dziesięcioleci. Pozwoliło to na skompilowanie ówczesnych danych w listę obejmującą 328 gatunków występujących na terenie Gorców (74 z gromady workowce Ascomycota i 254 z gromady podstawczaki Basidiomycota). Opublikowana na koniec 2016 r. lista grzybów makroskopijnych, znanych dotąd z terenu Gorców (Wojewoda i in. 20161), rozrosła się do 1042 gatunków, obejmując wykaz 164 gatunków workowców i 878 podstawczaków. Tym samym różnorodność grzybów w tym paśmie górskim zdaje się nie ustępować innym obszarom Beskidów Zachodnich. Liczba gatunków stwierdzonych w samym tylko GPN wzrosła do 748 (105 Ascomycota, 643 Basidiomycota) i z pewnością nie jest jeszcze zamknięta, zważywszy na specyfikę owocnikowania grzybów, uzależnioną od warunków pogodowych.
Grzyby zlichenizowane, jako wyspecjalizowane organizmy heterotroficzne, tworzące symbiotyczne związki z komponentem glonowym lub (i) prokariotyczną sinicą, zwane porostami, są na terenie Gorców jedną z najlepiej poznanych biot w całych polskich Karpatach. Dane do listy tych gatunków pochodzą głównie z lat 60. i 90. ubiegłego wieku i uzupełniane na bieżąco stanowią doskonały materiał porównawczy do badań nad dynamiką zmian różnorodności gatunkowej porostów w Gorcach i w konsekwencji w Beskidach Zachodnich. Zebrano i zidentyfikowano dotychczas 603 gatunków porostów i 48 grzybów związanych troficznie z porostami (grzybów naporostowych) notowanych kiedykolwiek na terenie Gorców, lecz liczba ta z pewnością nie jest ostateczna. Intensywnych badań lichenologicznych wymaga pasmo Lubania, a zwłaszcza jego południowe skłony, dla których brak współczesnych danych (za wyjątkiem graniczącej z Pieninami andezytowej góry Wdżar). Około 75% z liczby porostów gorczańskich, tj. 480 gatunków, odnaleziono na terenie objętym dzisiaj granicami GPN; blisko 100 gatunków znanych jest tylko ze zbiorów historycznych. Okazy zielnikowe porostów z terenu Gorców przechowywane są w Herbarium Instytutu Botaniki PAN w Krakowie (KRAM) oraz w Herbarium Gorczańskiego Parku Narodowego (GPN).
Wymieniane dotychczas wśród grzybów śluzowce, w myśl współczesnej systematyki opartej o filogenezę molekularną, nie należą do królestwa grzybów Fungi, lecz stanowią integralną część domeny zwanej Amoebozoa. Lista reprezentantów tej grupy, podobnie jak listy grzybów właściwych i grzybów zlichenizowanych (porostów) przedstawiona jest w zakładce Kartoteka taksonów.
Paweł Czarnota
Grzyby zlichenizowane, jako wyspecjalizowane organizmy heterotroficzne, tworzące symbiotyczne związki z komponentem glonowym lub (i) prokariotyczną sinicą, zwane porostami, są na terenie Gorców jedną z najlepiej poznanych biot w całych polskich Karpatach. Dane do listy tych gatunków pochodzą głównie z lat 60. i 90. ubiegłego wieku i uzupełniane na bieżąco stanowią doskonały materiał porównawczy do badań nad dynamiką zmian różnorodności gatunkowej porostów w Gorcach i w konsekwencji w Beskidach Zachodnich. Zebrano i zidentyfikowano dotychczas 603 gatunków porostów i 48 grzybów związanych troficznie z porostami (grzybów naporostowych) notowanych kiedykolwiek na terenie Gorców, lecz liczba ta z pewnością nie jest ostateczna. Intensywnych badań lichenologicznych wymaga pasmo Lubania, a zwłaszcza jego południowe skłony, dla których brak współczesnych danych (za wyjątkiem graniczącej z Pieninami andezytowej góry Wdżar). Około 75% z liczby porostów gorczańskich, tj. 480 gatunków, odnaleziono na terenie objętym dzisiaj granicami GPN; blisko 100 gatunków znanych jest tylko ze zbiorów historycznych. Okazy zielnikowe porostów z terenu Gorców przechowywane są w Herbarium Instytutu Botaniki PAN w Krakowie (KRAM) oraz w Herbarium Gorczańskiego Parku Narodowego (GPN).
Wymieniane dotychczas wśród grzybów śluzowce, w myśl współczesnej systematyki opartej o filogenezę molekularną, nie należą do królestwa grzybów Fungi, lecz stanowią integralną część domeny zwanej Amoebozoa. Lista reprezentantów tej grupy, podobnie jak listy grzybów właściwych i grzybów zlichenizowanych (porostów) przedstawiona jest w zakładce Kartoteka taksonów.
Paweł Czarnota
Znaczenie grzybów
Rola grzybów w przyrodzie, jako reducentów rozkładających martwą materię organiczną, pasożytów wielu organizmów roślinnych i zwierzęcych czy symbiontów wchodzących w związki mikoryzowe z roślinami wyższymi, w tym wszystkimi leśnymi drzewami, jest tak duża, że uwaga, jaką do tej pory poświęcono grzybom w Gorcach nie odzwierciedla tych zasług.
Dotychczasowe badania mikologiczne w Gorcach znalazły odzwierciedlenie w zaledwie kilku opracowaniach, z których dwa: prof. S. Domańskiego i prof. W. Wojewody przyniosły znaczące dane na temat różnorodności podstawkowych grzybów wielkoowocnikowych, a praca prof. K. Turnau była przyczynkiem do znajomości workowców na tym terenie.
Łączna liczba opublikowanych dotychczas macromycetes z obszaru Gorczańskiego Parku Narodowego wynosi 328 gatunków, w tym 254 Basidiomycota i 74 Ascomycota i jest niewspółmiernie niska w porównaniu z innymi obszarami chronionymi w Polsce. Podjęcie dalszych badań na tym polu jest koniecznością, tym bardziej, że ostatnie prace mikologiczne miały tutaj miejsce kilkadziesiąt lat temu. Ponadto lista notowanych grzybów nie obejmuje szeregu pospolitych gatunków, które z pewnością są obecne na terenie Parku.
W GPN stwierdzono dotychczas 14 gatunków prawnie chronionych; tj. pięć gatunków kolczakówek: pomarańczową Hydnellum aurantiacum, modrawą H. coeruleum, kieliszkowatą H. cyathiforme, czarną H. nigrum i wonną H. suaveolens, a ponadto kurzawkę bagienną Bovista paludosa, jodłownicę górską Bondarzewia mesenterica, siatkolista maczugowatego Gomphus clavatus, dwupierścieniaka cesarskiego Catathelasma imperiale, szyszkowca łuskowatego Strobilomyces strobilaceus, szmaciaka gałęzistego Sparassis crispa i krótkotrzonowego S. brevipes, gwiazdosza uwieńczonego Geastrum coronatum oraz soplówkę jodłową Hericium flagellum.
Kilkadziesiąt gatunków odnalezionych na terenie GPN znajduje się na krajowej, czerwonej liście grzybów zagrożonych (z roku 2006), w kategoriach:
wymierające (E): naziemek owczy Albatrellus ovinus, naziemek grzebieniasty A. cristatus, naziemek pozrastany A confluens, łycznik kołnierzasty Panellus ringens,
narażone (V): m.in. bokówka biała Pleurocybella porrigens, kurzawka bagienna Bovista paludosa, borowik przyczepkowy Boletus appendiculatus, szczecinkowiec jodłowy, Hymenochaete cruenta, smolucha świerkowa Ischnoderma benzoinum,
rzadkie (R): m.in. klejówka różowa Gomphidius roseus, wodnicha gołąbkowa Hygrophorus russula, grzybiec purpurowozarodnikowy Porphyrellus porphyrosporus, grzybówka szafranowa Mycena crocata, klejówka świerkowa Gomphidius glutinosus, gąbkowiec północny Climacocystis borealis,
o nieokreślonym zagrożeniu (I): m.in. czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea.
Paweł Czarnota
Dotychczasowe badania mikologiczne w Gorcach znalazły odzwierciedlenie w zaledwie kilku opracowaniach, z których dwa: prof. S. Domańskiego i prof. W. Wojewody przyniosły znaczące dane na temat różnorodności podstawkowych grzybów wielkoowocnikowych, a praca prof. K. Turnau była przyczynkiem do znajomości workowców na tym terenie.
Łączna liczba opublikowanych dotychczas macromycetes z obszaru Gorczańskiego Parku Narodowego wynosi 328 gatunków, w tym 254 Basidiomycota i 74 Ascomycota i jest niewspółmiernie niska w porównaniu z innymi obszarami chronionymi w Polsce. Podjęcie dalszych badań na tym polu jest koniecznością, tym bardziej, że ostatnie prace mikologiczne miały tutaj miejsce kilkadziesiąt lat temu. Ponadto lista notowanych grzybów nie obejmuje szeregu pospolitych gatunków, które z pewnością są obecne na terenie Parku.
W GPN stwierdzono dotychczas 14 gatunków prawnie chronionych; tj. pięć gatunków kolczakówek: pomarańczową Hydnellum aurantiacum, modrawą H. coeruleum, kieliszkowatą H. cyathiforme, czarną H. nigrum i wonną H. suaveolens, a ponadto kurzawkę bagienną Bovista paludosa, jodłownicę górską Bondarzewia mesenterica, siatkolista maczugowatego Gomphus clavatus, dwupierścieniaka cesarskiego Catathelasma imperiale, szyszkowca łuskowatego Strobilomyces strobilaceus, szmaciaka gałęzistego Sparassis crispa i krótkotrzonowego S. brevipes, gwiazdosza uwieńczonego Geastrum coronatum oraz soplówkę jodłową Hericium flagellum.
Kilkadziesiąt gatunków odnalezionych na terenie GPN znajduje się na krajowej, czerwonej liście grzybów zagrożonych (z roku 2006), w kategoriach:
wymierające (E): naziemek owczy Albatrellus ovinus, naziemek grzebieniasty A. cristatus, naziemek pozrastany A confluens, łycznik kołnierzasty Panellus ringens,
narażone (V): m.in. bokówka biała Pleurocybella porrigens, kurzawka bagienna Bovista paludosa, borowik przyczepkowy Boletus appendiculatus, szczecinkowiec jodłowy, Hymenochaete cruenta, smolucha świerkowa Ischnoderma benzoinum,
rzadkie (R): m.in. klejówka różowa Gomphidius roseus, wodnicha gołąbkowa Hygrophorus russula, grzybiec purpurowozarodnikowy Porphyrellus porphyrosporus, grzybówka szafranowa Mycena crocata, klejówka świerkowa Gomphidius glutinosus, gąbkowiec północny Climacocystis borealis,
o nieokreślonym zagrożeniu (I): m.in. czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea.
Paweł Czarnota
Porosty
Termin porosty jest określeniem fenomenu przyrodniczego - życiowego, samowystarczalnego, symbiotycznego związku między wyspecjalizowanym grzybem (mikobiontem) a fotosyntetyzującym glonem lub sinicą (fotobiontem), w którym ten pierwszy przeważnie spełnia rolę zewnętrznego komponentu, odpowiedzialnego za kształt, wielkość i kolor plechy powstałej w drodze tej symbiozy. Mówienie o gatunkach porostów w takim kontekście jest nieprecyzyjne, lecz ze względu na tradycję i powszechny odbiór, w dalszym ciągu kultywowane. Systematycznie rzecz ujmując, nazwa gatunkowa porostu odnosi się do komponentu grzybowego, a więc mikobionta, zwanego w tym wypadku grzybem lichenizowanym.
Taka forma życiowa dotyczy około 1/5 wszystkich, poznanych dotąd gatunków grzybów na Ziemi i jak się przypuszcza odegrała ona niebagatelną rolę w „wyjściu” życia na ląd i kolonizacji kontynentów przez rośliny zielone.
Na ogólną liczbę ok. 15 000 znanych dotychczas gatunków porostów na świecie, w Polsce odnaleziono i zidentyfikowano nieco ponad 10% tej liczby. Zdecydowaną większość z nich stanowią grzyby workowe z gromady Ascomycota (98%), ale spotyka się także (również w naszym kraju) porosty z charakterystycznymi kapeluszami należącymi do grzybów podstawkowych Basidiomycota.
Poznawanie bioty porostów w Gorcach ma już swoją kilkudziesięcioletnią tradycję. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z początku lat 30. ubiegłego wieku, kiedy prof. J. Motyka donosił o wielkich rozmiarów plechach granicznika płucnika Lobaria pulmonaria, odnalezionych w rezerwacie im. W. Orkana pod Turbaczem. Z tego samego okresu pochodzą dane o występowaniu kilku nitkowatych brodaczek, w tym wymarłej współcześnie w całej Polsce brodaczki najdłuższej Usnea longissima. Po wojnie, na przełomie lat 50. i 60., intensywne prace nad poznaniem różnorodności gorczańskich porostów zainicjował dr K. Glanc, który zgromadził pokaźny zielnik, przechowywany obecnie w herbarium Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Jego zbiory stały się po latach podstawą opracowania, liczącego 505 gatunków, stanowiącego znakomite, historyczne tło dla dalszych prac lichenologicznych. W międzyczasie autor niniejszego tekstu przedstawił kompleksowe opracowanie bioty porostów odnalezionych w ostatnich latach ubiegłego wieku na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego, które po uzupełnieniu bieżącymi datami pozwoliło skompletować listę 635 gatunków grzybów lichenizowanych i naporostowych, odnalezionych kiedykolwiek na terenie Gorców. 75% z nich, tj. około 480 gatunków notowano na obszarze GPN. Niestety blisko 25% ogólnej liczby (157 gatunków) stanowią taksony znane tylko ze zbiorów historycznych, z których zapewne większość uznać można za wymarłe współcześnie. 88 z nich nie odnaleziono ponownie na obszarze Parku. Jednocześnie prawie 20% (125 gatunków) odkrytych, albo zidentyfikowanych w ostatnich latach nie było znanych w przeszłości. W tej liczbie znajduje się również kilka gatunków ostatnio opisanych dla nauki, które w Gorcach mają swoje locus typicus: Agonimia repleta Czarnota & Coppins (2000), Bacidia pycnidiata (Czarnota & Coppins, Micarea nowakii Czarnota & Coppins.
Powyższe dane plasują Gorce w czołówce najlepiej lichenologicznie rozpoznanych obszarów w polskich Karpatach, ustępując jedynie pobliskim Tatrom.
Zbiór porostów z obszaru Gorców, autorstwa P. Czarnoty, liczący ok. 3000 okazów złożony jest w Herbarium Gorczańskiego Parku Narodowego (akronim GPN) i jest dostępny dla zainteresowanych (rewizje, wymiana) po ustaleniach warunków z kuratorem zielnika.
Paweł Czarnota
Taka forma życiowa dotyczy około 1/5 wszystkich, poznanych dotąd gatunków grzybów na Ziemi i jak się przypuszcza odegrała ona niebagatelną rolę w „wyjściu” życia na ląd i kolonizacji kontynentów przez rośliny zielone.
Na ogólną liczbę ok. 15 000 znanych dotychczas gatunków porostów na świecie, w Polsce odnaleziono i zidentyfikowano nieco ponad 10% tej liczby. Zdecydowaną większość z nich stanowią grzyby workowe z gromady Ascomycota (98%), ale spotyka się także (również w naszym kraju) porosty z charakterystycznymi kapeluszami należącymi do grzybów podstawkowych Basidiomycota.
Poznawanie bioty porostów w Gorcach ma już swoją kilkudziesięcioletnią tradycję. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z początku lat 30. ubiegłego wieku, kiedy prof. J. Motyka donosił o wielkich rozmiarów plechach granicznika płucnika Lobaria pulmonaria, odnalezionych w rezerwacie im. W. Orkana pod Turbaczem. Z tego samego okresu pochodzą dane o występowaniu kilku nitkowatych brodaczek, w tym wymarłej współcześnie w całej Polsce brodaczki najdłuższej Usnea longissima. Po wojnie, na przełomie lat 50. i 60., intensywne prace nad poznaniem różnorodności gorczańskich porostów zainicjował dr K. Glanc, który zgromadził pokaźny zielnik, przechowywany obecnie w herbarium Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Jego zbiory stały się po latach podstawą opracowania, liczącego 505 gatunków, stanowiącego znakomite, historyczne tło dla dalszych prac lichenologicznych. W międzyczasie autor niniejszego tekstu przedstawił kompleksowe opracowanie bioty porostów odnalezionych w ostatnich latach ubiegłego wieku na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego, które po uzupełnieniu bieżącymi datami pozwoliło skompletować listę 635 gatunków grzybów lichenizowanych i naporostowych, odnalezionych kiedykolwiek na terenie Gorców. 75% z nich, tj. około 480 gatunków notowano na obszarze GPN. Niestety blisko 25% ogólnej liczby (157 gatunków) stanowią taksony znane tylko ze zbiorów historycznych, z których zapewne większość uznać można za wymarłe współcześnie. 88 z nich nie odnaleziono ponownie na obszarze Parku. Jednocześnie prawie 20% (125 gatunków) odkrytych, albo zidentyfikowanych w ostatnich latach nie było znanych w przeszłości. W tej liczbie znajduje się również kilka gatunków ostatnio opisanych dla nauki, które w Gorcach mają swoje locus typicus: Agonimia repleta Czarnota & Coppins (2000), Bacidia pycnidiata (Czarnota & Coppins, Micarea nowakii Czarnota & Coppins.
Powyższe dane plasują Gorce w czołówce najlepiej lichenologicznie rozpoznanych obszarów w polskich Karpatach, ustępując jedynie pobliskim Tatrom.
Zbiór porostów z obszaru Gorców, autorstwa P. Czarnoty, liczący ok. 3000 okazów złożony jest w Herbarium Gorczańskiego Parku Narodowego (akronim GPN) i jest dostępny dla zainteresowanych (rewizje, wymiana) po ustaleniach warunków z kuratorem zielnika.
Paweł Czarnota